به گزارش خبرنگار قدس آنلاین، سیستم فعلی که سهمیه بنزین را به خودروها اعطا می کند و قیمت بنزین را بدون توجه به مصرف به صورت سرکوب شده به متقاضی اعطا می‌کند؛ به طور مشخص به افزایش مصرف بنزین کمک کرده است. این سیستم گسترش استفاده از خودروهای شخصی و به خصوص تک سرنشین را تشویق می کند که منجر به استفاده ناکارآمد از بنزین و در نهایت ناترازی بزرگ بنزین شده است.

برای کاهش این چالش، اصلاح نظام سهمیه بندی بنزین در ایران ضروری است. یک راه حل امیدوارکننده برای حل این معضل و چندین چالش بزرگ حکمرانی یارانه‌های بنزین در کشور در مدل بنزین به ازای هر نفر نهفته است - رویکردی که نه تنها به عدم تعادل در توزیع بنزین می پردازد، بلکه با قاچاق سوخت مبارزه می کند و صادرات بنزین را منظم می کند و مصرف بهینه بنزین را با توجه به مزایای فروش سهمیه بنزین به قیمت آزاد برای مردم با صرفه اقتصادی همراه می‌کند.

مدل بنزین به ازای هر نفر یا بنزین به نفر یا بنزین برای همه پیشنهاد می‌کند که یارانه‌های بنزین به‌جای وسایل نقلیه، مستقیماً به افراد اختصاص یابد. بر اساس این طرح، هر فرد یک سهمیه ثابت بنزین یارانه ای متناسب با نیازهای ضروری و بهینه در هر ماه دریافت می کند. هر گونه مصرف فراتر از این سهمیه، نیاز به خرید بنزین به قیمت بازار و ایجاد انگیزه برای استفاده بهینه خواهد داشت و دیگر دولت نیز در قیمت‌گذاری بنزین نقشی نخواهد داشت. این مدل مزایای قابل توجهی برای مردم و حاکمیت خواهد داشت.

 اولین مزیت بنزین به نفر، مسئله مربوط به توزیع عادلانه یارانه های انرژی در بخش بنزین است. با تخصیص سهم مساوی از سهمیه بنزین به هر فرد، سیستم تضمین می کند که یارانه ها به نفع کسانی است که واقعاً به آن نیاز دارند، نه اینکه به نفع مالکان وسایل نقلیه یا کاربران پرمصرف نامتناسب باشد.

دومین مزیت بنزین به نفر نیز تشویق به مصرف کارآمد بنزین است. با داشتن یک سهمیه شخصی محدود، افراد انگیزه دارند تا بنزین را عاقلانه مصرف کنند. پتانسیل فروش سهمیه های استفاده نشده به قیمت های بازار یا حتی صادرات، انگیزه بیشتری برای مصرف حداقلی و استفاده بهینه از بنزین ایجاد می کند.

لزوم خروج دولت از قیمت گذاری دستوری بنزین

همچنین در این مدل با تحمیل هزینه‌های بالاتر بر مصرف فراتر از سهمیه یارانه‌ای، به‌ویژه برای مصرف‌کنندگان با حجم بالا و آن‌هایی که دارای چندین وسیله نقلیه هستند، به طور موثری از مصرف بی‌رویه بنزین جلوگیری می‌کند.

قاچاق سوخت در ایران موضوعی فراگیر است که عمدتاً ناشی از اختلاف قیمت های داخلی یارانه ای و نرخ های بازار بین المللی است. مدل بنزین به ازای هر نفر این موضوع را نیز به آن حل خواهد کرد. با خروج دولت از قیمت‌گذاری دستوری بنزین و همچنین نزدیک‌تر کردن قیمت بنزین به نرخ‌های بازار، انگیزه قاچاق سوخت دیگر وجود نخواهد داشت و این همسویی همچنین منظم کردن صادرات بنزین را تسهیل می کند، زیرا قیمت گذاری در مقیاس جهانی رقابتی می شود و امکان صادرات بنزین در بازار مبادله بنزین نیز فراهم خواهد شد.

یک مکانیسم بازاری برای تبادل سهمیه بنزین نیز باید ایجاد شود که به افراد این امکان را می دهد تا سهمیه های استفاده نشده خود را معامله کنند. این امر نه تنها برای کسانی که کمتر مصرف می کنند منافع اقتصادی دارد، بلکه بازاری شفاف و تنظیم شده برای توزیع بنزین ایجاد می کند.

به کارگیری سوخت‌های جایگزین مبتنی بر پیمایش

راهبرد کلیدی در زمینه حل معضل افزایش قیمت بنزین نیز، اثرگذاری افزایش قیمت بنزین بر مصرف شخصی افراد است و صنعت حمل و نقل مستقل از این مدل جدید یارانه‌ای، بر مبنای تنوع بخشیدن به سبد سوختی کشور، یارانه مجزایی را دریافت خواهد کرد. به این ترتیب خودروهای فعال در صنعت حمل و نقل با مجهز شدن به GPS می‌توانند سهمیه‌های CNG را بر اساس معیارهای پیمایشی دریافت کنند و استفاده از گزینه‌های سوخت پاک‌تر و ارزان‌تر را ترویج کنند و هیچ افزایش قیمتی به صنعت حمل و نقل متحمل نخواهد شد.

مهدی هاشم‌زاده مدیر گروه انرژی اندیشکده ماهد در رابطه با مهم‌ترین مسئله اقتصادی پیش‌روی دولت چهاردهم به خبرنگار قدس گفت: مسئله ناترازی بنزین یک مسئله جدی و شاید بتوان گفت مهم‌ترین مسئله اقتصادی پیش‌روی دولت چهاردهم است. حجم واردات بنزین بین 5 تا 8 میلیارد دلار برای هر سال تخمین زده می‌شود که بخش اعظمی از انحراف در مصرف نیز به دلیل مصرف خودروهای شخصی و همچنین قاچاق بنزین از مرزهای کشور است که باید با طرحی فوری و راهبردی در کنار عقلانیت حکمران، به سمت اصلاح ناترازی، مصرف غیربهینه شخصی افراد و همچنین کنترل قاچاق برویم. برآیند هر سه این موضوعات نیز اصلاح سهمیه بنزین مبتنی بر هر فرد یا اصلاح یارانه بنزین مبتنی بر طرح بنزین به نفر است.

این کارشناس انرژی با اشاره به رویکرد بنزین به نفر در حل معضل مصرف غیربهینه بنزین گفت: این مدل با تعیین سقف مشخصی برای مصرف یارانه ای بنزین و نیاز به خرید در بازار برای استفاده بیش از حد، تقاضای بنزین را به طور موثر کنترل می کند. با افزایش جمعیت، سهمیه سرانه را می توان تعدیل کرد و تعادل پایدار بین عرضه و تقاضا را حفظ کرد.

توزیع سهمیه ثابت برای هر نفر، بدون نگرانی در مورد افزایش مصرف 

وی افزود: با توزیع سهمیه ثابت برای هر نفر، دیگر نگرانی در مورد افزایش مصرف بنزین با قیمت یارانه ای وجود ندارد. هر فردی به میزان الگوی بهینه مصرف داشته باشد؛ هیچ افزایش قیمتی به سبد هزینه‌های آن شخص اضافه نخواهد شد و حتی در صورت مصرف بهینه‌تر پاداش خوش مصرفی خود را با فروش سهمیه مازاد در بازار مبادله سهمیه بنزین به قیمت آزاد دریافت خواهد کرد.

وی ادامه داد: از طرفی صنعت حمل و نقل نیز مبتنی بر CNG بنزین را دریافت خواهند کرد که این رویکرد موجب خواهد شد هیچ افزایش قیمتی نیز برای صنعت حمل و نقل ایجاد نخواهد شد. با تغییر مصرف صنعت حمل و نقل مبتنی بر سوخت جایگزین بنزین یعنی CNG و همچنین اجرای بنزین به نفر برای مصارف شخصی افراد، نه تنها مسئله ناترازی بنزین حل خواهد شد بلکه منابع ارزی کشور نیز بابت مصرف عده‌ای قلیل به حراج گذاشته نخواهد شد و کنترل قاچاق سوخت نیز بالمره اتفاق خواهد افتاد.

هاشم‌زاده مدیر گروه انرژی اندیشکده ماهد گفت: اجرای مدل بنزین به ازای هر نفر یک ضرورت استراتژیک برای ایران است. این رویکرد وعده می دهد که عدم تعادل فعلی بنزین را با تضمین توزیع عادلانه یارانه ها، جلوگیری از مصرف بیش از حد و ارائه راه حلی قوی برای قاچاق سوخت، اصلاح کند. علاوه بر این، با تقویت رویکرد بازارمحور در قیمت گذاری و مصرف بنزین، این مدل می تواند به تثبیت بخش انرژی ایران کمک قابل توجهی کند. از طریق برنامه ریزی دقیق و اجرای مرحله ای، استراتژی بنزین به ازای هر نفر می تواند به عنوان سنگ بنای رشد اقتصادی پایدار و استقلال انرژی در ایران باشد.

پاسخ به تقاضای بنزین غیر سهمیه ­ای در چارچوب یک بازار ثانویه 

محمدصادق مهرجو، کارشناس انرژی نیز  در خصوص طرح اختصاص سهمیه بنزین به نفر و لزوم قرار گرفتن آن در دستور کار دولت چهاردهم،  در گفت و گو با خبرنگار قدس تصریح کرد: روی این طرح کارهای کارشناسی صورت گرفته است و خروجی بررسی ­های مرکز پژوهش ­های مجلس است. در این طرح قرار است به مدیریت تقاضای بنزین بپردازیم.

وی ادامه داد: تقاضای بنزین ورای سهمیه ­ای که برای افراد در نظر گرفته می ­شود در چارچوب یک بازار ثانویه پاسخ داده خواهد شد. به این معنا، افرادی که بیشتر از میزان سهمیه بنزین مصرف دارند، باید آن را از بازار آزاد تهیه کنند.

این کارشناس انرژی توضیح داد: در حال حاضر، یک سری پمپ­ های بنزین سیار در کشور فعالیت دارند که بیشتر در مناطق مرفه­ نشین تردد می­ کنند و به عرضه بنزین می ­پردازند. در این چارچوب، دستمزدی برای بنزین زدن محاسبه و بنزین نیز به صورت آزاد عرضه می­ شود. به طور مثال، برای 10 لیتر بنزین باید 30 هزار تومان بپردازید و 50 هزار تومان هم به عنوان دستمزد پرداخت می­ کنید. با این حساب، در نهایت بنزین با قیمت 8 هزار تومان به فروش می­ رسد.

مهرجو گفت: شرایطی که در بالا توضیح داده شد، در واقع همان فروش بنزین با قیمت آزاد است. با توجه به شرایطی که الان در کشور داریم و شاهد سه نرخ برای بنزین هستیم و تقاضا در حال افزایش است، دولت چاره ­ای ندارد جز اینکه به سمت اعمال راهکار اختصاص سهمیه بنزین به نفر برود.

وی ادامه داد: دولت در حال پرداخت یارانه پنهان زیادی برای بنزین است. به منظور حل و فصل این مشکل و کنترل تقاضا باید به ساماندهی این حوزه بپردازیم. اختصاص سهمیه بنزین به نفر نیز راهکاری است که باید مدنظر قرار بگیرد.

طرح سهمیه بندی بنزین به نفر بهتر است به صورت اعتباری جلو برود

محد علی قدیری کارشناس انرژی نیز در گفت و گو با خبرنگار قدس قدس گفت:  طرح اختصاص سهمیه بنزین به نفر پیچیدگی‌هایی دارد که باید برایش چاره‌اندیشی کنیم. بهتر است طرح به صورت اعتباری جلو برود. در این چارچوب، قیمت بنزین جایگاه به طور مثال عددی در حدود 15 هزار تومان باشد و اعتبار جبرانی برای خانواده‌ها با توجه به تعداد اعضای خانواده در جایگاه‌ها در نظر گرفته شود. به طور مثال، اگر قیمت بنزین یک فرد 400 هزار تومان می‌شود، 300 هزار تومان از اعتبار خانوار کسر شود و 100 هزار تومان بپردازد.

این کارشناس انرژی توضیح داد: در طرح سهمیه بنزین به نفر باید دهک‌های مختلف را در نظر بگیریم و بر این اساس اختصاص سهمیه داشته باشیم. در این چارچوب، افرادی که در دهک‌های بالای جامعه قرار می‌گیرند، نباید از یارانه بنزین استفاده کنند.

قدیری گفت: روش اختصاص سهمیه بنزین به نفر می‌تواند جنبه کنترل مصرف را هم داشته باشد. قطعاً وقتی افراد بدانند که تا میزان مشخصی می‌توانند از بنزین با قیمت یارانه‌ای استفاده کنند و بعد از آن میزان را باید با قیمت آزاد خریداری کنند، در میزان مصرف‌ خود تجدیدنظر می‌کنند. همچنین ممکن است افراد به سمت استفاده از وسایل نقلیه عمومی بروند. بنابراین باید دولت چهاردهم برای پایان دادن به مسئله ناترازی بنزین و همچنین بهینه سازی مصرف بنزین، به سراغ اجرای بنزین به نفر برود.

وی ادامه داد: در تخصیص سهمیه بنزین به نفر باید ببینیم که میزان اختصاص این سهمیه نسبت به تولید بنزین در کشور چقدر است. می‌توانیم به هر نفر 20 لیتر اختصاص دهیم. در این صورت، روزانه 70 الی 80 میلیون لیتر بنزین در روز باید به نرخ یارانه‌ای عرضه شود. این میزان سهمیه منطقی‌تر است.

لزوم حل و فصل ایرادات سیستم یارانه ای کشور

سهیل نبویان کارشناس اقتصادی نیز در گفت و گو با خبرنگار قدس گفت: همچنین تا زمانی که یارانه پرداخت می‌شود، از میزان مصرف کالاهایی که باید کاسته شود، کاسته نخواهد شد و حتی افزایش هم خواهد داشت و همواره چنین اخلال‌هایی در سیستم مصرف و توزیع کشور ادامه‌دار خواهد بود.

وی بیان کرد: اخلال‌ها و ایراداتی که در سیستم یارانه‌ای کشور وجود دارد باید حل و فصل شود. یارانه‌ها باید به سمت توسعه زیرساخت‌ها هدایت شود تا مشکل درآمدی و زیرساختی کشور مرتفع شود و همچنین باید شرایطی به وجود آید که مردم جامعه به یارانه‌های پرداختی در حوزه انرژی نیازی نداشته باشند. به عبارت دیگر اگر می‌خواهیم در حوزه اشتغال موفق باشیم باید زیرساخت‌‎های آن را فراهم کنیم و فراهم آوردن زیرساخت هم نیازمند سرمایه‌گذاری کلان است که این سرمایه هرگز با ادامه روند فعلی تحقق نمی‌یابد.

این کارشناس اقتصادی توصیه کرد: افرادی که شرایط اقتصادی مناسبی دارند، اصلاً نباید یارانه دریافت کنند. یارانه برای این قشر از جامعه نیست. یارانه و سوبسید مختص افراد و دهک‌های ضعیف است.

وی با انتقاد از عدم حمایت از حمل و نقل عمومی گفت: به جای اینکه دولت از حمل و نقل عمومی حمایت کند، تمام حمایت‌هایش از حمل و نقل خصوصی است. باید حمل و نقل عمومی گسترش یابد و یارانه پرداختی در این حوزه هزینه شود نه برای خودروهای تک‌سرنشین.